Zdarza się czasem, że ktoś wygłasza truizmy, oczywiste oczywistości lub mówi o rzeczach, które w naszej opinii nie ulegają wątpliwości. Co wtedy powiedzieć?
Ik heb altijd gezegd dat ik ooit terug wil naar Ajax (...) ook als de trainer me niet wil, ga ik toch. Zeker weten!
Zawsze mówiłem, że kiedyś będę chciał wrócić do Ajaxu (...) nawet jeśli trener mnie nie będzie chciał, pójdę. To pewne!
Zwrot ten można też wykorzystywać odmieniając czasownik weten:
Weet jij het zeker? Wiesz to na pewno?
Zeker weten! to również nazwa teleturnieju emitowanego w telewizji na przełomie 2008 i 2009 roku. Uczestnikami byli uczniowie klas 8 (rówieśnicy polskich szóstoklasistów) z rodzicami a pytania bazowały na wiedzy potrzebnej do zdania szkolnego egzaminu końcowego. Jeśli chcecie sprawdzić swoją wiedzę, możecie zobaczyć wszystkie odcinki tutaj. To jak, ktoś się odważy? :) Ja spróbowałam i przyznam się Wam, że nie zawsze znałam odpowiedzi na pytania. Dobrze, że szkolne lata mam już za sobą ;)
Mikołajkowy wieczór już niedługo, czas więc najwyższy szykować korzenne słodkości. Jak Holendrzy świętują ten dzień pisałam tutaj. Dziś więc chcę się skupić tylko na jednym elemencie, a jako że sama jestem łasuchem, będzie o łakociach :) Konkretnie o pepernoten.
Pepernoten - nie mylić z kruidnoten!
Pepernoten to wcale nie orzeszki (noten) i raczej nie zawierają pieprzu (peper). Są to małe kawałki ciasta z mąki żytniej o smaku korzenno - anyżkowym i gumiastej, zbitej konsystencji. Prezentują się tak:
Pepernoten (Wikimedia Commons)
Natomiast kruidnoten to malutkie, okrągłe i twarde ciasteczka o smaku korzennym i wyglądają tak:
kruidnoten (Wikimedia Commons)
Nazwy mogą się mieszać, tym bardziej, że sami Holendrzy często używają ich zamiennie. Nawet słownik Van Dale uważa słówka pepernoot i kruidnoot za synonimy, czego kompletnie nie rozumiem, bo przecież różnią się smakiem, składnikami i wyglądem. Bardziej smakują mi pepernoten, między innymi dlatego szybko nauczyłam się je rozróżniać :)
Skąd się wzięły?
Z klasztoru :) Mnisi eksperymentowali w kuchni, a pole do popisu mieli duże, zwłaszcza gdy statki ze Wschodu zaczęły przywozić nietypowe przyprawy. Swój wypiek nazywali panis piperatus co po łacinie oznacza chleb z przyprawami. Z czasem ciasteczka zyskały dużą popularność, a cechy rzemieślnicze piekarzy nawet próbowały zastrzec sobie prawo do ich wypieku. I tak czeladnik był zobowiązany uczyć się fachu przez dwa lata zanim uzyskał prawo do wypiekania korzennych kostek. No i oczywiście musiał należeć do cechu. Przepis ten, jak się łatwo domyślić, wzbudzał wiele kontrowersji i wielu mu się przeciwstawiało, co zostało nawet nazwane wojną ciasteczkową (pepernotenoorlog). Dziś już na szczęście każdy może sobie upiec pepernoten i z tego prawa zamierzam niebawem skorzystać :)
Jak podawać pepernoten?
Nie podawać. Rozsypywać :) Ciasteczka te są mieszane z innymi drobnymi cukierkami w worku Czarnego Piotrusia, który podczas swoich wizyt rozrzuca je szczodrze gdzie popadnie. Dzieciaki wniebowzięte zbierają te skarby i pakują sobie do buzi lub kieszeni, piszcząc z uciechy. Nawet w domach podobno tradycja każe kłaść je prosto na stole. Zwyczaj ten nawiązuje do gestu zasiewania pola przez rolnika, który zamaszystymi ruchami rozrzuca ziarno po roli, co stanowi symbol płodności.
Jak samemu zrobić pepernoten?
Bardzo prosto. Ciasto jest niemal identyczne z tym, z którego powstają pierniczki taai taai - kolejny mikołajkowy przysmak. Jeśli więc ktoś nie chce się bawić z małymi kostkami, może sobie po prostu wyciąć foremkami nieco większe kawałki.
Ingrediënten
250 gr zelfrijzend bakmeel
250 gr vloeibare honing
1 ei
1 eetlepel speculaaskruiden
1 theelepel gemalen anijszaad
Bereiding
Doe de honing, het ei, de kruiden en het anijszaad in een kom. Zeef het bakmeel, meng alles goed door elkaar.
Laat het deeg 1 uur afgedekt in de koelkast rusten. Verwarm intussen de oven voor op 200 graden.
Leg het deeg op een met bloem bestoven werkvlak, en vorm van het deeg repen. Snijd de repen in dobbelstenen. Leg de dobbelstenen op de ingevette bakplaat en bak ze ong. 10-15 min. in de oven bruin en gaar.
Składniki
250 g mąki do pieczenia (która zawiera już proszek do pieczenia)
W misce połącz ze sobą miód, jajko, przyprawy i anyż. Dodaj mąkę i dobrze wszystko wymieszaj.
Odłóż ciasto pod przykryciem na godzinę do lodówki. W międzyczasie rozgrzej piecyk do 200 stopni.
Połóż ciasto na stolnicę posypaną mąką i uformuj z niego paski. Pokrój paski na kawałki wielkości kostek do gry. Ułóż kostki na blasze posmarowanej tłuszczem i piecz ok. 10 - 15 min aż będą brązowe.
Powodzenia w kuchennych eksperymentach! I dajcie znać koniecznie, jak Wam poszło :)
W 80 blogów dookoła świata to projekt blogerów, którzy opisują to samo zagadnienie z perspektywy różnych krajów, języków i kultur. Listopadowa edycja jest poświęcona kuchni, zwyczajom żywieniowym, tradycyjnym potrawom i przysmakom. Pisałam już o niektórych holenderskich słodkościach jak stroopwafle i dropy, wspomniałam też o śledziach oraz serach, a także sylwestrowych pączkach, więc teraz będzie o tym, co od wielu lat pojawia się w holenderskich garnkach na co dzień.
Stamppot - tłuczony garnek
To najpopularniejsze danie, najprostsze i ma wiele odmian. Zazwyczaj podstawą są gotowane ziemniaki z warzywnymi dodatkami, które potem trzeba wymieszać, utłuc, rozbełtać - jak kto woli - na brejowatą masę. Ten jednogarnkowy posiłek wywodzi się z wiejskiej tradycji. Wygląd gotowej potrawy na talerzu nie budzi zachwytu, ale chodzi przecież o smak, a ten wciąż jest ceniony przez Holendrów. Zresztą oceńcie sami - oto boerenkool met worst - ziemniaki z jarmużem i kiełbasą:
Tłuczony garnek z jarmużem (Wikimedia Commons)
A tu inny rodzaj - stamppot andijvie, też bazujący na kartoflach, tym razem z endywią i skwarkami:
Tłuczony garnek z endywią
I jak się Wam podoba? Nie bardzo? To może skusicie się na inny gatunek:
Hete bliksem (tłum. gorąca błyskawica) - nazywany też hemel en aarde (niebo i ziemia) - to ziemniaki z jabłkami, cebulką i skwarkami lub kaszanką.
Stamppot zuurkool - kartofle z kiszoną kapustą - jak sama nazwa mówi.
Hutspot - to ziemniaki, marchewka i cebulka.
Stamppot zalm - cykoria, ziemniaki, filet z łososia (zalm), śmietanka i koperek.
Stamppot prei - por (prei), kostki żółtego sera i ziemniaki oczywiście :)
Stamppot Hawai - kartofle, ananas, czerwona papryka i jabłka. Czasem dodaje się też kukurydzę.
Blote billetjes in het gras (Gołe pośladki w trawie) lub też blote kindertjes (dzieciaczki) in het gras - tak, tak - to również tłuczony garnek - na bazie ziemniaków, fasolki szparagowej i białej fasoli. Owo danie o intrygującej nazwie zyskało popularność po tym, jak matka jednego z piłkarzy zaprezentowała je w programie telewizyjnym De Regenjas. Poniższy klip jest wycinkiem z tego właśnie programu - stamppot pojawia się w drugiej minucie:
I tak można długo wymieniać i wymyślać - widzicie więc, że gotować, tłuc i mieszać ze sobą można niemal wszystko :)
Erwtensoep - grochówka
Nazywana też snert to kolejne danie idealne na jesienne i zimowe wieczory. Zasadniczo jest zupą, ale tak gęstą, że niektórzy zaliczają ją do tłuczonych garnków. Podobno najlepszy smak ma na drugi dzień. A serwuje się ją często z żytnim chlebem posmarowanym masłem, obłożonym żółtym serem lub boczkiem. Na przykład tak:
Holenderska grochówka (Wikimedia Commons)
Pannenkoeken - naleśniki
Niektórzy jedzą je zawsze po grochówce - jako deser, ale świetnie nadają się jako danie główne. Wszystko zależy od dodatków, a te ogranicza tylko wyobraźnia :) Najczęściej są spożywane na słodko - z syropem (stroop) lub cukrem pudrem.
Naleśnik z syropem (Wikimedia Commons)
Do 1996 roku naleśnik nazywał się pannekoek (bez n w środku). Dziś słowo to ma obraźliwy charakter (scheldwoord), określa ono słabeusza, osobę pozostającą w tyle. Trzeba więc pamiętać o prawidłowej pisowni i wymowie, jeśli chcemy żyć w zgodzie z Holendrami ;)
Gehaktbal - kotlet mielony
Podobnie jak grochówka i naleśniki - również kotlet brzmi znajomo :) I faktycznie jest bardzo podobny do naszego tradycyjnego mielonego. Holendrzy są do niego bardzo przywiązani. Kiedyś rozmawiałam z koleżanką z pracy na tematy kulinarne i była zdziwiona, że Polacy też jedzą holenderskie kotlety ;) Nie wiem, kto go pierwszy odkrył, ale przypuszczam, iż tak prosty przepis mógł mieć wielu ojców.
Kotlet mielony z tłuczonym garnkiem w tle (Wikimedia Commons)
Ta codzienna holenderska kuchnia wcale nie różni się tak bardzo od naszej, prawda? A może sami kosztowaliście niektórych potraw? Smakowały? Ja zostałam poczęstowana kiedyś tłuczonym garnkiem z jarmużem i kiełbasą. Był naprawdę niczego sobie, dobrze doprawiony solą, pieprzem i jeszcze innymi tajemnymi specyfikami. Natomiast nie smakowały mi zupełnie naleśniki przygotowane z półproduktów. (Takie naleśniki w proszku lub ciasto w butelce gotowe do smażenia można kupić w każdym supermarkecie.) Pachniały cudownie, ale w ustach okazały się gorzkawe i papierowe, co nie przeszkadzało zupełnie moim koleżankom zajadać się nimi ze smakiem ;) Każdy ma swoje upodobania kulinarne - a jakie macie Wy? :) Zajrzyjcie też koniecznie na inne blogi:
Jeśli sam jesteś blogerem kulturowym lub językowym i chciał(a)byś wziąć udział w naszym projekcie - napisz do nas: blogi.jezykowe1@gmail.com albo dołącz do naszej grupy na Facebooku.
Dziś kilka słów o niewinnym czasowniku, który powinien być używany ostrożnie zwłaszcza przez panie.
naaien
szyć
I cóż w tym niebezpiecznego? To, iż naaien znaczy również oszukać oraz..... mieć stosunek seksualny. Dlatego kobiety zazwyczaj nie mówią, że szyją, tylko robią ubrania - kleren maken.
Czasem gdy Holender czuje się nabity w butelkę, nabrany, wykorzystany, mówi:
Ik word genaaid zonder ervan te genieten.
To zdanie świetnie pokazuje dwuznaczność słówka naaien i własnie dlatego jest trudne do przetłumaczenia. Może jednak ktoś z Was się o to pokusi? :) Podpowiem tylko znaczenie pozostałych wyrazów:
Dziś będzie o altruizmie młodego żołnierza, wytrząsaniu kosza, piciu wina bez umiaru, o gęsiach, którym nie można ufać i współczesnych małych żebrakach - czyli o obchodzeniu dnia św. Marcina w Holandii :)
Zacznijmy jednak od początku, tj, od głównego bohatera.
Sint Maarten - kto zacz?
Święty Marcin przyszedł na świat w 316 roku na terenie obecnych Węgier. Swoje imię dostał od ojca na cześć boga wojny - Marsa. Po przeprowadzce razem z rodziną do Włoch poznał wiarę chrześcijańską i został katechumenem - czyli osobą przygotowującą się do chrztu. Jako dorastający chłopiec wybrał karierę wojskową. Gdy miał 22 lata spotkał żebraka, któremu oddał połowę swojego płaszcza. W nocy ukazał mu się Chrystus ubrany z połówkę tegoż płaszcza i mówiący do aniołów: Patrzcie, jak mnie Marcin, katechumen, przyodział. Po przyjęciu chrztu Marcin zrezygnował ze służby wojskowej, był najpierw pustelnikiem, potem kapłanem i biskupem Tours. Do tej ostatniej funkcji został przymuszony, gdy tłum wiernych po śmierci poprzedniego biskupa podstępem zwabił go miasta pod pretekstem uzdrowienia chorej kobiety, gdyż pustelnik Marcin słynął z cudów. Ostatecznie przyjął święcenia biskupie i już na stałe związał się z Francją, pracując gorliwie na rzecz tamtejszego Kościoła, dlatego też Francuzi obrali go sobie za patrona. Zmarł 8 listopada 397 roku, a pochowany został trzy dni później, stąd 11 listopada właśnie obchodzone jest jego święto.
El Greco, Św. Marcin, Wikimedia Commons
Kult świętego Marcina rozniósł się po Europie. Wiele kościołów zostało nazwanych jego imieniem. Sposób świętowania 11 listopada łączył w sobie tradycje pogańskie i chrześcijańskie. W listopadzie od zawsze na holenderskiej wsi wszystkie prace na polu były już wykonane, plony zebrane, bydło stało w oborze, w piwnicach nowe wino zaczynało leżakowanie - jednym słowem nadchodził czas na odpoczynek i ucztowanie. Wiele elementów tegoż świętowania ma znaczenie symboliczne i wywodzi się z legend - tak jak gęsi i wino.
Zdradliwy drób
Jedna z legend głosi, iż mnich Marcin przerażony perspektywą biskupstwa ukrył się w komórce dla gęsi. Te jednak zdradziły go swoim krzykiem. Dlatego gęsi od zawsze towarzyszyły wielkiemu świętowaniu w dniu 11 listopada. Ludzie dawali je sobie w prezencie, w Deventer, Coevorden i Zwolle były organizowane nawet gęsie rynki. W średniowieczu wierzono, iż nogi z gęsi św. Marcina zapewnią bezpieczeństwo i ochronę przed nieszczęściem.
Napój Świętego Marcina
Według innej legendy święty przemienił w ciągu jednego wieczoru moszcz w wino. Dlatego drugim jego atrybutem jest kufel, a dzieci jeszcze w XIX wieku śpiewały:
Sint Martijn, Sint Martijn,
T'avond most en morgen wijn!
Święty Marcin, święty Marcin,
wieczorem moszcz, rano wino!
Skoro sam święty pochwalał picie wina, nie mogło go więc zabraknąć na corocznym jego święcie. Otwierano wtedy beczki z młodym winem, które nosiło nazwę Napoju Św. Marcina - Sint Maartendronk, a radni miasta częstowali tymże trunkiem co ważniejsze persony w mieście - urzędników, duchownych, nauczycieli. Wino jednak dostawali tylko ci, którzy dobrze wykonywali swoje obowiązki, a przynajmniej tak nakazywał jeden z przepisów z 1413 roku obowiązujących w Utrechcie. Tradycja picia wina rozrosła się tak bardzo, że w drugie połowie XV wieku wręcz nie wypadało być tego dnia trzeźwym!
Harce wokół ogniska i Dzień Wytrząsania Kosza
Wieczorem 11 listopada często palono ogniska na polach lub placach miejskich. Wcześniej jednak młodzież chodziła z pochodniami od drzwi do drzwi zbierając opał (chrust, drewno). Czasem dostawali również drobne monety, jabłka, orzechy. W niektórych rejonach 10. listopada był nazywany Dniem Wytrząsania Kosza - Schuddekorfsdag. Wieczorem żebracy wędrujący od drzwi do drzwi dostawali co nieco do jedzenia - te okruchy, które rzekomo zostały wytrząśnięte z kosza na chleb. Po domach chodziły też dzieci, zbierające kasztany i inne łakocie. Wszystkie dary wkładano do koszyka, ten zaś wieszano nad ogniskiem, a kiedy płomienie dosięgnęły dna, uprażone smakołyki były wytrząsane z kosza i zjadane. Młodzież w tym czasie śpiewała i tańczyła wokół ognia, a co odważniejsi skakali przez ognisko.
Święty Marcin dziś
Obecnie imię św. Marcina wywołuje szczerą radość na każdej dziecięcej twarzy. Kilka dni wcześniej w szkole lub w domu dzieci własnoręcznie przygotowują lampiony, z którymi potem wędrują po domach, pukają do drzwi, a gdy te się otworzą - śpiewają krótką piosenkę o świętym Marcinie, za co potem dostają nagrodę. Poniższy filmik pokazuje jedną taką ekipę "zbieraczy" w akcji ;)
Piękne jest to święto, a widok grupki maluchów z lampionami wędrującej po ciemku ulicami i śpiewającej Sint Maarten, sint Maarten... robi ogromne wrażenie. Zapukali do Was w zeszłym roku? A może sami chodzicie ze swoimi dziećmi? Jestem bardzo ciekawa Waszych wrażeń, odczuć i przemyśleń na ten temat :)
Zwany też żartownisiem. Znacie takiego? Dusza towarzystwa, powszechnie lubiany, choć czasem potrafi wyprowadzić z równowagi.
de grappenmaker
dowcipniś
Jeśli jest to kobieta, możemy też powiedzieć de grappenmaakster. A gdy jest ich więcej - de grappenmakers (w przypadku mężczyzn) lub de grappenmaaksters (w przypadku kobiet).
Pracowałam kiedyś z taką jedną grappenmaakster. Chowała nam buty lub je podmieniała, nabierała każdego i przy każdej okazji, potrafiła również wsadzić czyjś nos w tort, pytając najpierw niewinnie, czy przypadkiem bita śmietana nie śmierdzi, a następnie jak już delikwent zaczął wąchać - popychała talerzyk nieco bliżej twarzy. Podobno to stary holenderski kawał. Mimo wszystko wybaczaliśmy jej, bo miała w sobie jakiś urok. No i planowaliśmy wieczną zemstę, jednak w pomysłowości nikt jej nie dorównywał. Typowa grappenmaakster ;)
W 80 blogów dookoła świata to projekt
blogerów, którzy opisują to samo zagadnienie z perspektywy różnych krajów,
języków i kultur. Ponieważ już niebawem listopad, w którym to w szczególny
sposób wspominamy zmarłych – dzisiejszy
temat będzie poświęcony zwyczajom związanym z pogrzebem i sposobom
upamiętniania bliskich, którzy odeszli. Trochę poważniej niż zazwyczaj, jednak
nie mniej ciekawie!
Najpierw pogrzeb
Pierwszym sposobem oddawania czci zmarłym –
najbardziej indywidualnym i poruszającym - jest zazwyczaj pogrzeb lub mówiąc
bardziej ogólnie – ostatnie pożegnanie, gdyż zmarli w Holandii coraz częściej
są kremowani. Zdarzyło mi się raz uczestniczyć w pożegnaniu pewnej starszej
pani – nazwijmy ją Joanna. Odwiedzałam ją w domu, kiedy była w ostatniej fazie
choroby i bardzo się polubiłyśmy. Po jej śmierci rodzina zaprosiła mnie na
uroczystości, które składały się z dwóch etapów. Najpierw kilka dni po śmierci
miało miejsce osobiste pożegnanie i składanie kondolencji. W wyznaczonych
godzinach można było przyjść do domu pogrzebowego, gdzie w małym, chłodzonym
pomieszczeniu leżała trumna. Pokoik ten był bardzo osobiście urządzony – córki pani
Joanny powiesiły tam zdjęcia z różnych okresów jej życia. To był czas na
ostatnie indywidualne rozmowy ze zmarłą i na składanie kondolencji rodzinie.
Czasem żałobnicy przynosili kwiaty, które ustawiano wokół trumny. Wyrazy
współczucia zaś – spisane na kartkach – wręczali bliskim, ci ze swej strony
zapraszali na kawę do sali obok. Serwowaniem napojów zajmował się dom
pogrzebowy i był do tego przygotowany, gdyż w swojej bogatej ofercie usług
oferował również organizację konselacji (stypy).
Drugi etap pożegnania – kilka dni później -
miał charakter oficjalny i odbywał się w dużej auli, gdzie wokół trumny
zgromadzili się wszyscy krewni oraz znajomi. Rodzina i najbliżsi przyjaciele
przygotowali krótkie wystąpienia, w których opowiadali o zmarłej. Wspomnienia
te były przeplatane fragmentami muzyki, a zakończone kilkusekundowym filmem z
wakacji, na którym pani Joanna wypowiedziała tylko jedną kwestię: „To dopiero
życie!”. Oczywiście odnosiła się ona do urlopu, jednak odtworzona w takiej
chwili była podsumowaniem wszystkich 75 lat i na te słowa wielu z obecnych znów
sięgnęło po chusteczki. Ostatnim elementem pożegnania było odprowadzenie trumny
do krematorium. W tym uczestniczyła tylko najbliższa rodzina.
Po oficjalnym pożegnaniu wszyscy obecni zostali
zaproszeni na nieformalne spotkanie do pubu, gdzie przy kuflu piwa lub
filiżance kawy można było jeszcze raz wspominać panią Joannę w rozmowach z
innymi i oglądać przygotowane wcześniej całe albumy z jej zdjęciami.
A co po
pogrzebie?
To w dużej mierze zależy od religii wyznawanej
przez zmarłego i od sposobu, w jaki został pożegnany. Holendrzy rzadko
odwiedzają cmentarze, co po części jest spowodowane coraz większą popularnością
kremacji. Groby są dosyć ubogo ozdobione w porównaniu do polskich. Wyjątek
stanowią nagrobki dzieci – pełne zabawek, lalek, przytulanek i zdjęć. Nie wiem,
jak wspominają zmarłych protestanci lub muzułmanie (których jest w Holandii
coraz więcej), ale bardzo podobał mi się zwyczaj katolików, a mówiąc dokładniej
– sposób, w jaki proboszcz miejscowej parafii katolickiej, do której należałam,
upamiętniał zmarłych podczas wieczornej Mszy 1. listopda. Szczególną pamięcią
były otaczane osoby, które odeszły w ciągu ostatniego roku. Podczas gdy lektor
czytał ich nazwiska, bliscy wkładali jedną różę do wspólnego wazonu i zapalali
małą świeczkę. Bardzo wzruszający moment. Oczywiście w większości polskich
parafii byłoby to nie do zorganizowania ze względu na dużo większą liczbę
pogrzebów.
I jak? Przebrnęliście przez wszystko do końca? J Tekst może nie za
długi, jednak temat dla wielu bardzo trudny. A Wy macie swoje spostrzeżenia
związane ze wspominaniem zmarłych w Holandii? Lub znacie ciekawe lokalne
tradycje? Z chęcią przeczytam o tym w komentarzach!
Jeśli natomiast chcecie dowiedzieć się czegoś
więcej na temat oddawania czci zmarłym w innych kulturach, zapraszam do
odwiedzenia pozostałych blogów:
