środa, 8 stycznia 2014

Czas przeszły niedokonany - o.v.t. czyli co to jest 't kofschip

Zmiana kalendarza skłania czasem do melancholijnych spojrzeń w przeszłość, więc i ja dziś o piszę o przeszłości, tylko znacznie mniej melancholijnie, bo o gramatyce ;) A konkretnie o czasie przeszłym niedokonanym - de onvoltooid verleden tijd (o.v.t.), nazywanym również het imperfectum. 

Kiedy używamy czasu przeszłego niedokonanego? 
Gdy mówimy o wydarzeniach zakończonych w przeszłości, powtarzających się, o zwyczajach. Kiedy opowiadamy historie, zaczynamy w czasie teraźniejszym dokonanym (het perfectum - ik heb gedaan), ale cała reszta już jest w czasie przeszłym niedokonanym (o.v.t.). 

Jak budujemy czas przeszły niedokonany w języku niderlandzkim? 
To zależy od czasownika. Jeśli ten jest nieregularny, trzeba po prostu wbić sobie do głowy jego odmianę, co wbrew pozorom nie jest takie trudne, gdyż nawet wśród czasowników nieregularnych widać pewne regularności ;) A pełną listę tych czasowników można znaleźć tutaj.
Jeśli natomiast czasownik jest regularny, dodajemy do rdzenia (de stam) końcówkę -de lub - te w liczbie pojedynczej i analogicznie -den lub -ten w liczbie mnogiej. Dla jasności kilka przykładów: 

wensen - życzyć

ik wenste
jij wenste
hij / zij/ het / u wenste

wij wensten
jullie wensten
zij wensten

horen - słuchać

ik hoorde
jij hoorde
zij / hij / het / u hoorde

wij hoorden
jullie hoorden
zij hoorden

Proste, prawda? W sumie ten czas przeszły ma tylko dwie formy - jedną dla całej liczby pojedynczej i jedną dla całej liczby mnogiej. 

Tylko skąd mamy wiedzieć, kiedy dodać -te a kiedy -de
Tutaj służy pomocą 't kofschip. 
Jak? 
Sprawdźmy to w kilku krokach na przykładzie wyrazów: leven, rusten i luisteren

1. Od bezokolicznika obcinamy końcówkę -en i mamy: 
lev-,  
rust-,  
luister-

2. Czy ostatnia litera w wyrazie występuje wśród spółgłosek w słowie 't kofschip
lev- ostatnia litera - v > nie
rust- ostatnia litera  - t > tak
luister- ostatnia litera - r > nie

3. Jeśli ostatnia litera występuje w słowie 't kofschip, dodajemy końcówkę - te
rust + te = rustte

4. Jeśli ostatnia litera nie zawiera się w słowie 't kofschip, dodajemy końcówke -de.
lev + de = leefde
luister + de = luisterde

W przypadku wyrazu leven zwodnicza może być odmiana, gdyż w czasie teraźniejszym powiemy przecież "ik leef" i widzimy wtedy literę "f", która zawiera się w 't kofschip. Dlatego decydując o rodzaju końcówki (-te czy -de), trzeba przyglądać się bezokolicznikowi.  

A skąd ten cały 't kofschip? Dokładnie nie wiadomo. Najstarszą zapisaną wersję owego dziwoląga wyrazowego można znaleźć w książce Lammerta Allarda te Winkel, który spisał w niej 274 zasady ortografii niderlandzkiej. Nie jest jasne, czy 't kofschip został przez autora wymyślony, czy też był już znany wcześniej. Jednak z pewnością umieszczenie go w podręczniku przyczyniło się do jego popularności  kwitnącej po dzień dzisiejszy. 

I to by było na tyle w temacie czasu przeszłego niedokonanego ;) 

Źródła: 

6 komentarzy:

  1. Kolejna bardzo pomocna lekcja :) Już analizuję i wkuwam :) Mam jeszcze pytanie z innej beczki - horen i luisteren oznaczają to samo? Słownik oba te wyrazy tłumaczy identycznie, tzn. używamy ich zamiennie czy są jednak jakieś niuanse co do nich? Pozdrawiam, Edyta.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Cieszę się, że moje notki są pomocne :)
      Między horen i luisteren jest różnica. Horen znaczy mniej więcej tyle, co słyszeć, tzn odbierać dżwięki uszami.
      luisteren - to bardziej słuchać, tzn. rozumieć co ktoś mówi, ale można też słuchać muzyki. Luisteren używamy z przyimkiem naar,
      Np.: Ik luister naar de docent. Słucham nauczyciela.

      Usuń
    2. Bardzo przydatna notka :) Mam jednak pytanie, jaka jest zasadnicza różnica między tym czasem a czasem przeszłym złożonym, jeśli chodzi o ich użycie? Z reguły spotykam się wyłącznie ze złożonym stąd moje pytanie. Pozdrawiam :)

      Usuń
    3. Czas przeszły złożony (het perfectum, de voltooid tegenwoordige tijd - po holendersku to czas teraźniejszy dokonany ;) ) wykorzystujemy do wydarzeń incydentalnych z przeszłości i do takich, których skutki są wciąż obecne w terażniejszości. Również do wydarzeń, które miały miejsce w niedalekiej przeszłości np.: Ik heb het net gedaan - Właśnie to zrobiłem.

      Usuń
  2. A wiesz cos moze o imieslowie czasu przeszlego? Mam na mysli czasowniki nieregularne. Kiedy sie go uzywa?

    OdpowiedzUsuń
  3. Witam czy moglabys mi wytlumaczyc w jakich sytuacjach uzywamy imieslow czasownika czasu przeszlego.

    OdpowiedzUsuń

Podziel się ze mną swoją opinią - z przyjemnością przeczytam Twój komentarz :) Podpisz się jednak proszę, zwłaszcza jeśli oczekujesz odpowiedzi.